Przepisy Kodeksu pracy dopuszczają zlecenie pracy w godzinach nadliczbowych jedynie w dwóch przypadkach. Pierwszy z nich to konieczność prowadzenia akcji ratowniczej w celu ochrony życia lub zdrowia ludzkiego, ochrony mienia lub środowiska albo usunięcia awarii. Drugi to szczególne potrzeby pracodawcy. O ile, pierwsza przesłanka dotyczy mocno skonkretyzowanych specjalizacji zawodowych, to drugą można rozumieć w dość szeroki sposób.
Czym są szczególne potrzeby pracodawcy?
Wspomniane w przepisach KP szczególne potrzeby pracodawcy należy rozumieć jako sytuacje niecodzienne, specjalne i odróżniające się od tych standardowych. Potrzeby te nie powinny wpisywać się w tzw. „zwykłą” działalność firmy, lecz być czymś raczej nagłym i niezaplanowanym. Jako przykład często podaje się np. gwałtowny wzrost liczby zamówień w przedsiębiorstwie produkcyjnym.
W związku z tym, skoro praca w godzinach nadliczbowych ma związek z sytuacjami wyjątkowymi i trudnymi do przewidzenia, pracodawca nie może ich zaplanować. W harmonogramach pracy w nie można planować więcej niż 8 godzin pracy (dla pracowników zatrudnionych w podstawowym systemie czasu pracy).
Zgoda musi być dorozumiana
Przepisy KP nie konkretyzują kwestii formy polecenia pracy w godzinach nadliczbowych. Polecenie to może być wydane w formie pisemnej lub ustnej. Co więcej, zgoda na nadgodziny nie musi być wcale wyrażona wprost. Ważne, żeby była dorozumiana. Oznacza to, że przełożony widząc, że pracownik zostaje w pracy po godzinach, nie wyraża sprzeciwu.
Należy pamiętać, że nie oznacza to, że pracownik może samodzielnie decydować o tym, że zostaje dłużej w pracy. Każdorazowo praca w godzinach nadliczbowych wymaga zgody pracodawcy – wyrażonej wprost lub w sposób dorozumiany. Pracownik nie może żądać od pracodawcy rekompensaty (zarówno finansowej jak i czasu wolnego) za pracę w czasie wolnym (czyli po 8 godzinach pracy, w przypadku pracy w podstawowym systemie czasu pracy), którą wykonał bez wiedzy swojego przełożonego.
Wobec tego w praktyce problematyczna jest kwestia pracy w nadgodzinach w przypadku pracowników, wykonujących pracę w trybie zdalnym. Aby uniknąć zagrożenia związanego z zakwestionowaniem przez pracodawcę pracy w godzinach nadliczbowych, pracownik powinien poinformować pracodawcę o tym, że danego dnia będzie pracował ponad wymiar.
Bezwzględny zakaz pracy w nadgodzinach
Pamiętajmy, że istnieje grupa pracowników, którzy bezwzględnie nie mogą wykonywać pracy w godzinach nadliczbowych. Są to:
- kobiety w ciąży,
- pracownicy młodociani,
- pracownicy posiadających zaświadczenie lekarskie o potrzebie powstrzymania się od pracy w nadgodzinach, które zostało wydane na podstawie przepisów szczególnych,
- pracownicy z niepełnosprawnościami
Bezwzględny zakaz oznacza nie tylko, że pracodawca nie może zlecić takiemu pracownikowi pracy w nadgodzinach, ale także, że nie może wyrazić na nią zgody, mimo wyraźnej inicjatywy pracownika.
